De energiecrisis: hét moment voor duurzame verandering?

De aanslepende oorlog in Oekraïne is een ware menselijke tragedie en brengt ook de energiebevoorrading in ons land in gevaar. Een groot deel van het aardgas dat in Europa wordt ingevoerd, kwam voorheen uit Rusland.

Uit een enquête die begin september werd gehouden door het onderzoeksteam van professor Marek Hudon (Solvay Brussels School of Economics and Management), in samenwerking met de Union Wallonne des Entreprises (UWE), blijkt dat één onderneming op drie zwaar zou worden getroffen door een onderbreking van de gastoevoer. Voor 20% van de ondervraagden zou dit kunnen leiden tot een vertraging in hun activiteiten, terwijl 13% misschien zelfs alles zou moeten stopzetten. Na de pandemie is de energiecrisis weer een zware opdoffer voor de Belgische ondernemers en zelfstandigen.

Aardgas is niet de enige fossiele brandstof die nu erg duur is geworden. ‘De prijs van een ton koolstof, die eerder redelijk laag was, maakt sinds begin 2021 een ongeziene stijging door’, zegt Valérie Swaen, professor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen aan de UCLouvain. Onze afhankelijkheid van deze energiebron maakt ons kwetsbaar tijdens crisissen maar heeft ook een negatieve impact op de klimaatverandering. ‘We gaan al jaren de verkeerde kant uit. En dat weten we heel goed’, voegt ze eraan toe. ‘De klimaatverandering is ontegensprekelijk. De vraag is niet hoe we ze kunnen voorkomen, maar wel hoe we de schok kunnen verzachten wanneer we tegen de muur knallen waar we nu op afstevenen.’

Bertrand Hamaide, professor economie en vicerector van de Université Saint-Louis in Brussel, vindt dat België te lang heeft getalmd met het gebruik van hernieuwbare energie. ‘We kunnen alleen maar hopen dat de huidige gebeurtenissen ons doen inzien dat we dringend moeten investeren in deze technologie om de toekomst veilig te stellen’, legt hij uit.

Valérie Swaen deelt die mening: ‘Deze crisis is uiteraard verschrikkelijk. Maar anderzijds sensibiliseert en stimuleert ze ondernemingen om meer te investeren in de energietransitie, door hun energieverbruik te verminderen en te investeren in alle mogelijke hernieuwbare energiebronnen. Want die investeringen renderen!’

Om overeind te blijven en een duurzame weg in te slaan, moeten ondernemingen dus manieren vinden om minder afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen en hun CO2-voetafdruk te verkleinen. Misschien is de huidige crisis een kans om de energietransitie te versnellen en onze ondernemingen weerbaarder te maken?

Voor Alain Tombu, van de groep SRIW (Société Régionale d’Investissement de Wallonie) is het duidelijk dat de investering in de energietransitie onmiskenbare voordelen biedt. ‘De huidige energieprijzen zijn hoog. Investeringen in de energietransitie brengen dus sneller op”, legt hij uit. Alain Tombu: ‘Die investeringen garanderen een stabielere energieprijs voor de komende jaren, waardoor we het risico op schommelingen die we nu kennen kunnen afzwakken. Bovendien hebben de meeste technologieën voor de energietransitie hun nut intussen bewezen, of het nu gaat om hernieuwbare energie (zoals zonnepanelen of windmolens) of rationeel energieverbruik (zoals isolatie of hoogrendementsmotoren en -pompen).’

Maar investeren in de energietransitie van een onderneming brengt ook risico’s met zich mee. ‘Het wisselvallige karakter van zonne- en windenergie vraagt om een opslagtechnologie die in de meeste gevallen niet echt economisch haalbaar is’, legt Alain Tombu uit. ‘Bedrijven stellen hun ontwikkeling in de energietransitie daarom afhankelijk van wat ze zelf aan energie kunnen verbruiken, wat vaak slechts 15% van hun verbruik is. In januari 2023 worden ook de gewestelijke besluiten van het decreet over de energiegemeenschappen verwacht. Er lopen ook enkele proefinitiatieven, maar dit beperkt momenteel het eigen verbruik.’

Sommige ondernemingen die nog een vast contract hebben, maken zich nog geen zorgen over hun toekomstige energietoevoer. ‘Ze blijven hopen op een daling van de prijzen en een snelle geopolitieke oplossing. Ze profiteren dus niet van de tijd die ze nog hebben om zich weerbaarder te maken voor de energieschok’, gaat Alain Tombu verder. Die timing kan cruciaal blijken voor een goede energietransitie. Want de investeringen van een onderneming beginnen pas na zo’n anderhalf jaar op te brengen, de tijd die nodig is om het materiaal te kopen en te installeren. ‘Tot dan moet ze zien te overleven’, besluit hij.

"Een investering in de energietransitie waarborgt een stabielere energieprijs voor de komende jaren."

Alain Tombu

Ondernemers en zelfstandigen hoeven deze complexe crisis niet machteloos te ondergaan. Er zijn oplossingen. Volgens Julie Hermans, professor Ondernemerschap aan de UCLouvain, kunnen crisissen blootleggen hoe weerbaar onze huidige systemen zijn. ‘De coronacrisis maakte de kwetsbaarheid van de toeleveringsketens pijnlijk duidelijk, maar ze maakte veel ondernemers ook erg creatief. Op de meest onverwachte plaatsen, in alle sectoren, zagen we nieuwe initiatieven opduiken’, vertelt ze. ‘En dat geldt ook voor deze energiecrisis. Het is nu, onder druk van die hoge energieprijzen, dat ondernemingen écht kunnen nadenken over manieren om energiezuiniger te worden.’

Tegelijk benadrukt ze ook dat we niet blind mogen zijn voor de grote moeilijkheden waarmee veel Belgische ondernemingen nu kampen. Haar advies om die te overwinnen? ‘Meedoen met initiatieven voor circulaire economie die (al dan niet) worden gesteund door de overheid, investeren in projecten die de energietransitie bevorderen en profiteren van de crisis om bedrijfsactiviteiten energiezuiniger te maken.’

Valérie Swaen raadt aan om eerst en vooral het verbruik precies te meten: ‘Sommige ondernemingen hebben niet altijd een duidelijk zicht op hun energieverbruik per plaats of gebouw. Voor je wat dan ook doet, is het belangrijk om professionele energieaudits te laten uitvoeren om te bepalen waar er energie en dus geld kan worden bespaard. Of stel één of meerdere personen aan die in het bedrijf verantwoordelijk zijn voor energie. Zij kunnen dan werken aan actieplannen en middelen om het energieverbruik te drukken.’

Het is nog niet te laat om te investeren in hernieuwbare energiebronnen en te bouwen aan een koolstofarme onderneming. Bertrand Hamaide vindt de isolatie van gebouwen het allerbelangrijkst. ‘De al wat grotere ondernemingen kunnen intern beginnen met zonnepanelen of een windmolen,’ voegt hij eraan toe.

Alain Tombu herinnert er tot slot aan dat er in België steunmaatregelen en subsidies bestaan om de energietransitie te versnellen. Nog een mooie reden om ermee te beginnen voor het te laat is!

De website van het Vlaams Agentschap voor Innoveren & Ondernemen (VLAIO) kan u hulp bieden.

• Energiepremies voor ondernemingen

Ondernemingen kunnen premies ontvangen voor het (laten) uitvoeren van een energiestudie of voor het investeren in energiebesparing en hernieuwbare energie. Meer info. 

• Ecologiepremie+

Ondernemingen kunnen van VLAIO een subsidie verkrijgen voor een aantal ecologische investeringen. Meer info.

• Contactdagen financiering & subsidies

Wilt u weten voor welke subsidies uw project in aanmerking komt? VLAIO heeft online contactdagen waar u een afspraak kan maken met een expert die u advies op maat geeft. Meer info. 

• Impulsprogramma energietransitie

De Vlaamse Regering wil via een impulsprogramma van bijna € 100 miljoen de transitie naar hernieuwbare energie bij Vlaamse ondernemingen in 2022 en 2023 versnellen. De steunmaatregelen en het impulsprogramma worden momenteel volop uitgewerkt. Meer info zal binnenkort hier verschijnen.