Zet de energiecrisis aan tot actie?

Na een zomer met extreme weersfenomenen en hitterecords valt de klimaatopwarming echt niet meer te ontkennen. En toch dreigen we in tijden van oorlog en heftige energiefacturen de klimaatcrisis misschien even uit het oog te verliezen. De verleiding is groot om klimaatdoelen en duurzaamheidsplannen een tijdje op te bergen en ons te focussen op andere dingen. De financiële eindjes aan elkaar zien te knopen bijvoorbeeld. Is dit verstandig? Natuurlijk niet. En al zeker niet als ondernemer. ‘De winnaars van de toekomst zijn ondernemingen die de energietransitie niet morgen maar vandaag in goede banen leiden,’ beaamt ook Pieter Boussemaere. Als docent klimaat en wereldgeschiedenis heeft hij als geen ander een zicht op de invloed van crisissen op ons klimaat.

Pieter Boussemaere: ‘Ik ben historicus van opleiding. Vooral de prehistorie trekt me als periode in de menselijke geschiedenis erg aan. Maar als je het ontstaan van de mens echt wilt begrijpen, heb je een goed inzicht in de klimaatveranderingen doorheen de tijd nodig. Vandaar ook mijn interesse in het klimaat. Zo geef ik al jaren les over de evolutie van het klimaat in onze wereldgeschiedenis. Een boeiende materie. Ook al verbaast het me steeds weer dat de kennis over de klimaatopwarming en de aanpak ervan bij mijn studenten vaak erg beperkt is. En dit terwijl een goede kennis heel belangrijk is om de huidige en de toekomstige impact van de klimaatcrisis goed te snappen en aan te pakken.’

Pieter Boussemaere: ‘Absoluut. Maar de huidige klimaatverandering kunnen we om verschillende redenen niet vergelijken met alle andere Zo heeft deze klimaatverandering geen natuurlijke oorzaak. Wij liggen zelf aan de basis. Ook de snelheid is ongezien. Tien keer sneller dan de snelste natuurlijke klimaatwijziging die we konden registreren uit het verleden. En we hebben voor het eerst sinds 2,6 miljoen jaar het natuurlijke verloop van de ijstijden doorbroken. Normaal gezien waren we nu op weg naar een nieuwe ijstijd. Mocht de mens er niet geweest zijn, dan was de aarde licht afgekoeld tijdens de afgelopen 2000 jaar. Nu zien we een gigantische temperatuurstijging.’

Pieter Boussemaere: ‘Als je bij West-Europeanen polst naar hun kennis over de klimaatproblematiek, dan is 75% er rotsvast van overtuigd dat ze voldoende op de hoogte zijn. Pas bij inhoudelijke vragen vallen heel wat mensen door de mand. Er zijn zoveel misvattingen. Nog te veel mensen zijn van de foute dingen overtuigd. Dan kan je onmogelijk de juiste beslissingen nemen. Vandaar dat ik er steeds weer op hamer: het is zo belangrijk om al op de school de essentie van het klimaatverhaal mee te geven. De dingen helder formuleren en op die manier een generatie creëren die echt weet wat er moet gebeuren.’

Pieter Boussemaere: ‘De opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door het gat in de ozonlaag. Terwijl dit twee aparte problemen zijn. Of de zeespiegel stijgt door smeltend regen-ijs. En waterstof is een hernieuwbare energiebron. Of kernenergie is slecht voor het klimaat. Ook al is dat eerste en het laatste misverstand nu wel langzaamaan aan het verdwijnen.

Heel wat mensen denken bijvoorbeeld ook onterecht dat de scheepvaart als sector een gigantische impact heeft op de klimaatkwestie. Ook de impact op het klimaat van het planten van bomen wordt vaak overschat. En zo kan ik nog wel even verder gaan.’

Pieter Boussemaere: ‘De coronacrisis zorgde ervoor dat de CO2-uitstoot nooit zo fel is gedaald sinds de Tweede Wereldoorlog. Het ging om -5%. Ook tijdens de financiële crisis van 2008 daalde de CO2-uitstoot met 1,4%. Maar we stellen helaas ook vast dat na een jaar met minder uitstoot de winst meteen weer verdampt tijdens het volgende jaar. In 2010 bijvoorbeeld steeg de CO2-uitstoot weer met 5,9%. Elke terugval is tijdelijk van aard. Ook tijdens de coronacrisis ging het om een tijdelijke dip.

Ik vergelijk de opeenstapeling van CO2 vaak met het maken van een houtstapel. Al 150 jaar lang leggen we er elke maand steeds meer houtblokken (=CO2-uitstoot) bij. Maar door het coronavirus legden we in 2020 geen 100 maar 95 extra blokken op de stapel. Dat lijkt een fantastische wending, maar in werkelijkheid blijven er natuurlijk blokken bijkomen, zeker als je weet dat er in 2021 en 2022 weer +100 blokken bijkwamen. Het verschil is op het einde van de rit nauwelijks zichtbaar: het blijft een gigantische stapel houtblokken die alleen maar groter wordt.

We hebben structurele veranderingen nodig om het tij te doen keren. Veranderingen die er in de eerste plaats voor zorgen dat we élk jaar minder blokken op de houtstapel leggen, zodat die ten laatste vanaf 2050 niet langer aangroeit.

Als we de opwarming van de aarde onder de 1,5 graden willen houden, zoals vastgelegd in het Klimaatakkoord van Parijs, dan zou onze CO2-uitstoot jaarlijks met 7% moeten dalen. Dat betekent dat het ons zelfs met een jaarlijkse globale lockdown niet zou lukken. Om maar te zeggen: pandemieën en lockdowns helpen niet om de opwarming van de aarde op te lossen.’

Pieter Boussemaere: ‘De energiecrisis zal wel een blijvende impact hebben op de uitstoot, toch wat Europa betreft. Op korte termijn is die impact eerder negatief. We schakelen nu meer steenkoolcentrales in als alternatief voor gascentrales. Bovendien zien we sommige landen ook grootschalig investeren in LNG (vloeibaar aardgas). De CO2-uitstoot zal omhoog gaan. Maar op iets langere termijn heeft de huidige energiecrisis wel een positief effect op de Europese uitstoot van broeikasgassen.

De energiecrisis zorgt ervoor dat de uitrol van hernieuwbare energiebronnen een pak sneller gebeurt. Zo snel zelfs dat de Europese Commissie heeft aangekondigd dat ze de klimaatdoelstellingen voor 2030 nog eens met 2% zullen verscherpen. De CO2-uitstoot met 55% verlagen tegen 2030, dat was het oorspronkelijke doel. Ze trekken dit doel nu op tot 57% ten opzichte van 1990. Net omdat we met z’n allen meer dan ooit bezig zijn met isoleren, zonnepanelen leggen en het verhogen van onze energie-efficiëntie. Als we niet afhankelijk willen zijn van fossiele brandstoffen uit Rusland, dan hebben we geen andere keuze. Net nu de prijzen van gas en olie zo hoog zijn, zien we dat de inzet van duurzame energie loont. Alternatieven als zonne- en windenergie kunnen uitkomst bieden.

We zien bovendien dat de zoektocht naar en de investeringsbereidheid in groene waterstof (waterstof geproduceerd met groene energie) erg groot is. Het gaat dan vooral om investeringen in landen waar veel zon en wind is. Daar kunnen ze spotgoedkoop elektriciteit opwekken en relatief goedkoop groene waterstof maken. Op middellange en lange termijn komt de energiecrisis het klimaat ongetwijfeld ten goede, toch minstens wat Europa betreft.’

Pieter Boussemaere: ‘Dat is zo. Ook al vermijd ik liever woorden als ‘gedrag’ en ‘gedragsverandering’ als ik het over het klimaat heb. Het heeft een negatieve bijklank en praat mensen een soort van schuldgevoel aan. Gedragsverandering is bovendien ook zeggen dat je gewoontes moet aanpassen. Je kan niet meer op reis gaan bijvoorbeeld. Je mag geen vlees meer eten. Je bent slecht bezig. ‘Meer regels, minder vrijheid,’ denken mensen al snel. Onterecht. Het gaat niet om gedragsverandering, wel om de juiste keuze maken. En die juiste keuze is simpel: kies voor elektriciteit. Altijd. Van een warmtepomp in plaats van een ketel op gas of stookolie tot een elektrische wagen. Ik adviseer vaak bedrijven. Ook dat is mijn advies naar de ondernemerswereld. Elektrificeer zoveel mogelijk.’

Pieter Boussemaere: ‘Ik zie hele mooie dingen. 2019 was een scharnierjaar, denk ik. Eerst had je het klimaatakkoord van Parijs in 2015. Dit was voor de bedrijfswereld het eerste duidelijke signaal dat ook zij de klimaatopwarming niet langer meer konden en mochten negeren. In 2018 maakte Europa bekend dat het tegen 2050 klimaatneutraal wil zijn. Opnieuw werd de urgentie voor energietransitie benadrukt. En dan kwamen in 2019 jongeren massaal op straat. Ze vroegen om een toekomstperspectief voor zichzelf en voor de volgende generaties. De klimaatcrisis op de wereldagenda, dat was hun doel. Klimaat was lange tijd een soort van taboe. De klimaatjongeren hebben dat taboe-onderwerp naar de keukentafel gebracht. Ze hebben ook bepaalde politieke partijen die niet bezig waren met klimaat verplicht om standpunten in te nemen. Die laatste druppel zorgde ervoor dat ook 95% van de CEO’s de knop volledig omdraaiden. Sindsdien moet ik sommige bedrijven zelfs intomen in hun enthousiasme om mee te stappen in de energietransitie. Voor bepaalde dingen is het immers beter om nog even de kat uit de boom te kijken, want er komt binnenkort nog iets veel interessanter aan. Dat is uiteraard alleen maar positief.’

Pieter Boussemaere: ‘Ik wil mensen motiveren door hen haalbare klimaatacties voor te stellen. Acties die er toe doen. Ik geloof niet in lange lijsten van wat we allemaal beter niet meer doen. Dat heeft een averechts effect. Het creëert ergernis en uiteindelijk ook desinteresse. Als je voldoende helder in je verhaal blijft, vergroot je meteen de actiebereidheid. Ik probeer in mijn communicatie mensen telkens weer tot de essentie te brengen. Vandaar ook mijn laatste boek ‘Tien klimaatacties die werken’. Het gaat om tien individuele acties die wetenschappelijk onderbouwd zijn en echt werken. Er wordt in de hele klimaatkwestie te weinig onderscheid gemaakt tussen hoofd- en bijzaken. Mensen hebben een heldere kijk op de dingen nodig om tot actie over te gaan. Ook in het klimaatverhaal is dat een absolute must.’