Oorlogsreporter Rudi Vranckx bij Bank Van Breda The SQUARE

Als oorlogsjournalist maakte Rudi Vranckx de grootste wereldconflicten mee vanop de eerste rij. Elk conflictgebied ter wereld kent hij als zijn broekzak. Telkens weer besefte hij hoe belangrijk het is om in gevaarlijke situaties omringd te zijn met de juiste mensen. Samen met zijn vast team hakte hij knopen op leven en dood door. Ook zijn lokale contacten ter plekke waren meer dan ooit goud waard. Eind vorig jaar werd hij 65 en ging hij op pensioen. Wat dreef hem al die jaren om het grote gevaar op te zoeken? En hoe kijkt hij terug op zijn leven als reporter in oorlogsgebied? Hij kwam het ons zelf vertellen op een inspirerende avond bij Bank Van Breda The SQUARE.

Als historicus van opleiding wist Rudi Vranckx al snel dat hij geschiedenis vanop de eerste rij wilde meemaken. Hij besloot om zichzelf twee jaar te geven om dit als journalist te doen. Uiteindelijk werden het er vijfendertig.

Zijn verhaal als oorlogsreporter begon in 1989. Een periode waarin de wereld extreem snel veranderde. De Berlijnse Muur viel, Khomeini stierf in Iran, de studentenprotesten op het Tiananmemplein in China waren in volle gang. Uiteindelijk mocht hij als kersverse journalist naar Roemenië.

Rudi Vranckx: ‘Ik was toen de jongste op de nieuwsredactie. Het was Kerstmis en ik kreeg de vraag of ik het Roemeense volk in beeld wilde brengen, na de val van de dictator Ceausescu en het communisme. Drie dagen lang. De anciens bleven liever thuis omwille van de feestdagen. Ik ging gretig op dit aanbod in. Maar toen ik bij de grens van Roemenië aankwam, bleek er helemaal geen sprake van feest te zijn, wel van revolutie en oorlog. Er werd gevochten en geschoten. Ik zag voor het eerst hoe iemand voor mijn ogen werd doodgeschoten. Daar stond ik dan. Jong en onervaren. Amper geld. Geen netwerk. Collega-journalisten vertrokken omdat ze niet goed wisten wat er gebeurde. Maar ik bleef en ging als één van de weinigen toch de grens over. Ongetwijfeld in een vlaag van onnozelheid, omdat ik niet wist wat me te wachten stond. Maar omkeren was geen optie. Dit was mijn kans. Het was meteen ook de laatste keer dat ik totaal onvoorbereid ergens naartoe reisde.

Sindsdien werd mijn checklist bij elke reis een stukje langer. Wat moet ik regelen voordat ik vertrek? Hoe kan ik me ter plekke organiseren? Hoe bereid ik me voor op elk mogelijk scenario? Wie kan en mag ik vertrouwen? Wie zeker niet? Ik leerde toen al dat ik vooral voor mezelf moest zorgen door een eigen vertrouwde kern van mensen om me heen te bouwen. Zowel op de redactie, als op het terrein. De kracht van wat ik al die jaren heb opgebouwd, bestaat vooral uit de mensen met wie ik samenwerk en blindelings vertrouw.

Enkele jaren na mijn eerste oorlogservaring in Roemenië begon ik met de uitbouw van mijn eigen kleine redactie op de VRT. Zij deden alle research en eindredactie. Daarnaast ontwikkelde ik een vaste kern van een cameraman en een klankman die perfect weten hoe je in oorlogsgebied moet functioneren. Samen hebben we 25 jaar lang alle oorlogen gedaan. Een stuk of 50, als ik even snel tel.

Ook ter plaatse lieten we ons omringen door tolken en fixers. Vertrouwenspersonen die we niet zomaar contacteerden, maar vaak dankzij netwerken via Facebook die sinds de Arabische Revolutie werden opgericht om elkaar als journalist te helpen en waardevolle tips uit te wisselen. Je kan enkel maar aansluiten als je wordt uitgenodigd. Via deze groep kom je dan via tips van collega-journalisten in contact met betrouwbare lokale mensen die bereid zijn om je te helpen. Deze netwerken blijven uiteraard geen lange tijd bestaan. Inlichtingendiensten, plaatselijke schurken en kidnapbendes proberen op allerlei manieren om er binnen te sluipen. Journalisten zijn veel waard. Al Qaeda betaalt die bendes een half miljoen tot een paar miljoen dollar per stuk. Na verloop van tijd zijn deze netwerken dus ‘besmet’ en worden ze stopgezet. Om dan nieuwe geheime groepen per land op te richten waarvoor je opnieuw moet uitgenodigd worden. Syria Logistics bijvoorbeeld. Of Afghanistan Logistics. Om opnieuw via deze weg inlichtingen en tips uit te wisselen. Zo leer je jezelf organiseren, met betrouwbare hulp van anderen. Deze Facebookgroepen zijn goud waard.

Dat heb ik zeker ervaren toen ik naar Syrië wilde. Ik sta er op de zwarte lijst, samen met enkele collega’s. We waren te kritisch over het regime. Dus moest ik clandestien zien binnen te geraken. Hoe pakte ik dit het best aan? Dankzij Syria Logistics wist ik wie ik daar kon vertrouwen en wat ik precies moest doen. Er zijn trouwens nog landen waar ik persoonlijk niet meer welkom ben. Rusland bijvoorbeeld, omdat ik te vaak in Oekraïne ben geweest. Egypte, omwille van mijn berichtgeving over de Arabische Lente. Ik vrees dat ik ook de Westelijke Jordaanoever niet meer gemakkelijk binnengeraak. Ik kan me voorstellen dat veel mensen liever hebben van niet. Als je als journalist een gebied niet in mag, weet je dat er dingen gebeuren die het licht niet verdragen.’

Rudi Vranckx: ‘Ook in Gaza geraak ik niet binnen. Mijn tolk kan ik er af en toe telefonisch bereiken. Meer niet. En toch wil ik ook de mensen daar een stem geven. Ik wil de wereld laten zien wat zich daar afspeelt. Dus bracht ik verhalen van mensen die toch de kans kregen om Gaza te verlaten. De Belgische Palestijnen die geëvacueerd zijn bijvoorbeeld. Niemand mag Gaza binnen. Geen journalisten, geen noodhulp. Als er geen sociale media waren, zouden we niet weten hoe de situatie daar is. Er vallen zo immens veel burgerslachtoffers. Het is voor mij de ergste oorlog waarover ik heb bericht.

Ik heb altijd geprobeerd om het verhaal van de gewone mens in oorlogsgebied te vertellen. Ze voelen zich zo machteloos. Als er dan iemand langskomt die luistert, willen ze heel graag hun verhaal kwijt. Met respect hun verhaal met de rest van de wereld delen, dat was steeds weer mijn drijfveer. Ik heb in de loop der jaren beseft dat je het hoofd van de kijkers vooral bereikt via hun hart. En dat doe je met kleine mensenverhalen. Zoals dat van een Afghaans meisje van dertien dat verkocht wordt omdat haar familie schulden heeft. Via zo’n verhaal neem je je publiek mee naar de oorzaken en achtergronden van de situatie. Het is belangrijk om via dergelijke verhalen de bredere betekenis mee te geven van wat er precies aan het gebeuren is.

Rudi Vranckx: ‘Ik heb in al die jaren zoveel kennis, inzichten en ervaring opgebouwd over oorlog en geschiedenis. Het zou zonde zijn om die niet meer te gebruiken. Ik wil na mijn pensioen dingen blijven doen met oorlog en vrede. De laatste jaren houd ik me steeds meer bezig met het aanklagen van oorlogsmisdaden. Ook dat is de taak van journalisten. Ook dat verhaal wil ik vertellen. Verder gaf ik ook nog nooit les. Het lijkt me wel interessant om colleges te geven over oorlog en vrede en hier verder over door te denken met studenten. Stilzitten is dus zeker nog geen optie.’